Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) jest jednym z najskuteczniejszych i najczęściej stosowanych podejść terapeutycznych w leczeniu uzależnień oraz wielu innych zaburzeń psychicznych. CBT koncentruje się na analizie wzorców myślenia (poznawczych) i zachowania (behawioralnych), które prowadzą do niepożądanych działań, takich jak sięganie po substancję uzależniającą, i pracuje nad ich zmianą. Jest to terapia krótko- i średnioterminowa, zazwyczaj trwająca od kilku do kilkunastu miesięcy, z regularnymi sesjami z terapeutą.
Cele terapii poznawczo-behawioralnej w leczeniu uzależnień
CBT ma na celu:
1. Zidentyfikowanie destrukcyjnych wzorców myślowych – np. przekonań, że substancja jest jedynym sposobem radzenia sobie z emocjami lub że osoba nie jest w stanie kontrolować swojego zachowania.
2. Rozpoznawanie „wyzwalaczy” – czynników, które prowadzą do chęci sięgnięcia po substancję, np. sytuacji stresujących, emocji czy kontaktu z innymi osobami używającymi substancji.
3. Zmiana reakcji na wyzwalacze – nauczenie pacjenta nowych strategii radzenia sobie, aby zamiast uciekać się do nałogu, wybierał zdrowsze sposoby reagowania na stres czy inne trudne sytuacje.
4. Rozwijanie umiejętności społecznych – na przykład w sytuacjach, gdy pacjent czuje się naciskany przez innych, aby sięgnąć po substancję. CBT pomaga wzmocnić asertywność i umiejętność odmawiania.
5. Zwiększenie świadomości własnych myśli i emocji – terapia uczy pacjentów, jak zidentyfikować negatywne myśli, zanim przerodzą się w destrukcyjne zachowania.
Techniki stosowane w CBT przy terapii uzależnień
1. Rekonstrukcja poznawcza – pomaga pacjentowi rozpoznać i zmienić zniekształcone myśli (np. “tylko alkohol mnie odpręża” lub “nie jestem w stanie się powstrzymać”). Terapeuta uczy bardziej realistycznych i pozytywnych sposobów myślenia.
2. Ekspozycja i desensytyzacja – technika ta polega na stopniowym eksponowaniu pacjenta na sytuacje wyzwalające w sposób kontrolowany, aby pomóc mu nauczyć się radzić sobie z pokusami bez użycia substancji.
3. Techniki relaksacyjne i zarządzanie stresem – nauka metod takich jak głębokie oddychanie, medytacja lub uważność (mindfulness), które pomagają w regulacji emocji i zmniejszają napięcie, obniżając ryzyko nawrotów.
4. Trening umiejętności społecznych – obejmuje naukę asertywnego odmawiania, radzenia sobie z presją otoczenia i unikania sytuacji, które mogą prowadzić do nawrotów.
5. Monitorowanie siebie – pacjent uczy się śledzić swoje myśli, emocje i zachowania, co pomaga zidentyfikować wczesne oznaki zbliżającego się nawrotu.
6. Plany na wypadek nawrotu – tworzenie strategii i planów działania, które pacjent może wdrożyć w momencie, gdy poczuje, że powrót do nałogu jest prawdopodobny.
Przebieg terapii poznawczo-behawioralnej
Terapia poznawczo-behawioralna rozpoczyna się od wywiadu, podczas którego terapeuta wspólnie z pacjentem identyfikuje wzorce myślenia i zachowania związane z uzależnieniem. Następnie pacjent uczy się, jak rozpoznawać destrukcyjne myśli i jak je zmieniać. W trakcie terapii pacjent stopniowo wdraża nowe techniki w życiu codziennym, co pomaga mu lepiej radzić sobie z emocjami oraz wyzwaniami.
Skuteczność CBT
Badania pokazują, że CBT jest jedną z najskuteczniejszych metod leczenia uzależnień. Jest szeroko stosowana zarówno w terapii uzależnienia od substancji (np. alkoholu, narkotyków, nikotyny), jak i uzależnień behawioralnych (np. hazardu czy zakupoholizmu). CBT pomaga nie tylko zerwać z uzależnieniem, ale także znacząco zmniejsza ryzyko nawrotu. W Ośrodku Terapii Uzależnień Odnowa również stosowana jest terapia poznawczo-behawioralna.
CBT jest szczególnie cenna ze względu na to, że uczy pacjenta praktycznych umiejętności, które mogą być stosowane przez całe życie, co wspiera długoterminowe wyzdrowienie.
